lipiec 2025

Udar mózgu coraz częstszy i dotykający coraz młodszych

Z danych Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Polskiego Towarzystwa Neurologicznego wynika, że w Polsce każdego roku udaru mózgu doznaje ponad 70 000 osób. Alarmujące jest to, że choroba ta coraz częściej dotyka osoby w wieku poniżej 40 lat, w tym również aktywne zawodowo. Skutki udaru bywają dramatyczne – od zaburzeń mowy i paraliżu po trwałą niepełnosprawność. Dlatego kluczowe znaczenie ma skuteczna i szybka rehabilitacja. Jednym z obiecujących narzędzi wspierających powrót do zdrowia jest terapia w komorze hiperbarycznej.

Czym jest komora hiperbaryczna i jak działa?

Terapia hiperbaryczna (HbOT – Hyperbaric Oxygen Therapy) polega na oddychaniu czystym tlenem w warunkach podwyższonego ciśnienia – najczęściej 2 ATA (czyli dwukrotnie wyższym niż ciśnienie atmosferyczne). W takich warunkach tlen rozpuszcza się nie tylko w czerwonych krwinkach, ale także w osoczu, płynie mózgowo-rdzeniowym i limfie, dzięki czemu może docierać nawet do niedotlenionych lub uszkodzonych tkanek.

Rehabilitacja neurologiczna: znaczenie HBOT po udarze

Badania kliniczne oraz doniesienia naukowe coraz częściej wskazują, że HbOT może odegrać istotną rolę w procesie rehabilitacji neurologicznej po udarze. Dotlenienie obszarów mózgu wokół martwicy udarowej, tzw. strefy penumbry, może stymulować plastyczność mózgową – zdolność zdrowych części mózgu do przejmowania funkcji uszkodzonych obszarów.

Pacjenci korzystający z HbOT w odpowiednim czasie po udarze zgłaszają poprawę funkcji motorycznych, lepsze koordynowanie ruchów, a także wyraźną poprawę w zakresie mowy (afazji) i koncentracji. Poprzez zmniejszenie obrzęków i stanów zapalnych w tkance nerwowej, tlen hiperbaryczny może przyspieszać regenerację oraz zwiększać skuteczność standardowych form rehabilitacji.

Czas ma znaczenie – im szybciej, tym lepiej

W rehabilitacji poudarowej kluczowe jest tempo reakcji. Im szybciej po udarze rozpoczęta zostanie terapia w komorze hiperbarycznej, tym większa szansa na znaczącą poprawę. Optymalny czas na rozpoczęcie HbOT to pierwsze tygodnie po udarze, kiedy tkanki mózgu są szczególnie wrażliwe na działanie terapeutyczne tlenu.

W wielu przypadkach pozytywne zmiany obserwuje się również u pacjentów po dłuższym czasie od incydentu, jednak skuteczność terapii może być niższa niż przy rozpoczęciu jej we wczesnej fazie poudarowej.

Znaczenie intensywności i liczby zabiegów

Aby osiągnąć zauważalną poprawę funkcjonowania neurologicznego, niezbędna jest odpowiednia liczba zabiegów w komorze hiperbarycznej wykonywanych w sposób intensywny – najlepiej codziennie. Typowy protokół leczenia HbOT po udarze obejmuje od 20 do 60 sesji, każda trwająca około 60–90 minut. Regularność oraz kumulacja efektów terapeutycznych mają kluczowe znaczenie – pojedyncze sesje nie przynoszą porównywalnych rezultatów.

HBOT jako element profilaktyki udarów

Komora hiperbaryczna może być również stosowana w celach profilaktycznych, szczególnie u osób z grup ryzyka (nadciśnienie, cukrzyca, choroby serca, otyłość). Terapia sprzyja poprawie mikrokrążenia, obniżeniu stanu zapalnego w organizmie, poprawie metabolizmu komórkowego oraz regeneracji naczyń krwionośnych. W ten sposób możliwe jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia kolejnego udaru, zwłaszcza u pacjentów po przebytym incydencie mózgowym.

Podsumowanie

Terapia hiperbaryczna w komorze hiperbarycznej przy ciśnieniu 2 ATA to nowoczesna i wspierająca metoda rehabilitacji po udarze mózgu. Jej działanie opiera się na dotlenieniu uszkodzonych tkanek mózgowych, co sprzyja regeneracji, poprawie funkcji motorycznych, zdolności mówienia oraz ogólnej jakości życia pacjentów. Kluczem do sukcesu jest szybkie wdrożenie zabiegów oraz ich odpowiednia liczba i intensywność. Co więcej, HbOT może stanowić istotny element profilaktyki udarów, wspomagając zdrowie mózgu i układu krwionośnego.

Źródła:

Hadanny A, Efrati S. „Treatment of persistent post-stroke symptoms with hyperbaric oxygen therapy.” Restor Neurol Neurosci. 2016;34(4):701–14. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27482827/
Tal S, Hadanny A, Berkovitz N, et al. „Hyperbaric oxygen therapy can induce neuroplasticity and significant clinical improvement in patients suffering from stroke.” Restor Neurol Neurosci. 2017;35(2):193–205. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28128741/
Bennett MH et al. „Hyperbaric oxygen therapy for brain injury, cerebral palsy and stroke.” Cochrane Database Syst Rev. 2012; (5):CD005351. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22592686/

Pamiętaj: Ten artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej.

Tlen jest niezbędny do życia – to truizm, ale w medycynie sposób jego podawania może mieć fundamentalne znaczenie dla zdrowia i leczenia wielu schorzeń. Coraz częściej słyszymy o różnych formach terapii tlenowej: od klasycznej tlenoterapii (czyli podawaniu tlenu w zwiększonej ilości bez podnoszenia ciśnienia wokół pacjenta), przez hiperbarię tlenową (HbOT), aż po pojawiające się ostatnio komory normobaryczne. Warto jednak wiedzieć, że choć wszystkie te metody wykorzystują tlen, to różnią się od siebie diametralnie, zwłaszcza pod względem skuteczności i zastosowania klinicznego.

Tlenoterapia hiperbaryczna – nauka, nie moda

Tlenoterapia hiperbaryczna (Hyperbaric Oxygen Therapy, HbOT) to sprawdzona i uznana metoda medyczna. Odbywa się w specjalistycznych, twardych stalowych komorach, gdzie pacjent oddycha tlenem o stężeniu przekraczającym 95%, przy ciśnieniu zazwyczaj około 2 ATA (czyli dwukrotnie wyższym niż atmosferyczne). Taka forma terapii prowadzi do znacznego zwiększenia ilości tlenu rozpuszczonego we krwi, a co za tym idzie – jego efektywnego transportu do nawet najsłabiej ukrwionych tkanek. To właśnie ta zdolność czyni HbOT niezastąpioną we wspomaganiu leczenia. W tlenoterapii hiperbarycznej pacjent zawsze oddycha przez maskę tlenową!

Skuteczność tej terapii potwierdzają liczne, dobrze udokumentowane badania kliniczne, a jej działanie opiera się na znanych i przewidywalnych prawach fizyki – przede wszystkim na prawie Henry’ego, które opisuje rozpuszczalność gazów w cieczach pod wpływem ciśnienia.

Normobaria – bardziej relaks niż terapia

Normobaria to metoda polegająca na przebywaniu w komorze, w której panują warunki zbliżone do naturalnych, ale z nieco podwyższonym ciśnieniem – najczęściej do 1,3–1,5 ATA. Atmosfera w takich komorach jest wzbogacana o:

tlen (do około tylko 30–35%), wobec 21% w powietrzu atmosferycznym
dwutlenek węgla (do 3%), wobec około 0,04% w powietrzu atmosferycznym
wodór (do 0,5%), wobec 0,00005% w powietrzu atmosferycznym.

Normobaria nie jest formą tlenoterapii hiperbarycznej, mimo że niektóre placówki niesłusznie używają tej nazwy. Jej zwolennicy podkreślają działanie relaksacyjne, poprawę samopoczucia czy wsparcie ogólnej regeneracji organizmu. Jednak trzeba jasno powiedzieć: brakuje rzetelnych badań klinicznych potwierdzających skuteczność normobarii w leczeniu konkretnych jednostek chorobowych, a jej wpływ na poziom natlenienia tkanek jest znacznie mniejszy niż w przypadku HbOT, czy nawet klasycznej tlenoterapii. Nota bene to właśnie oddychanie zwiększoną do prawie 100% ilością tlenu bez podnoszenia ciśnienia nazywamy w medycynie tlenoterapią normobaryczną (czyli wykonywaną w warunkach normobarycznych). Na co dzień każdy z nas przebywa na Ziemi w warunkach normobarycznych. Bardzo istotną rolę w normobarii odgrywa efekt placebo.

Dlaczego HbOT działa lepiej?

Większe ciśnienie – większa skuteczność
W komorze hiperbarycznej tlen podawany jest pod ciśnieniem zazwyczaj 2 ATA lub wyższym, co prowadzi do kilkukrotnego wzrostu jego rozpuszczalności w osoczu krwi. Dzięki temu dociera on do miejsc, gdzie funkcjonalne ukrwienie organizmu nie wystarcza.
Potwierdzone działanie terapeutyczne
HbOT to metoda z jasno określonymi wskazaniami medycznymi, zdefiniowanymi protokołami leczenia i realnym wpływem na gojenie ran, walkę ze stanami zapalnymi czy regenerację tkanek.
Silne działanie przeciwbakteryjne
W warunkach hiperbarycznych tlen działa bakteriobójczo, m.in. dzięki zwiększonej produkcji wolnych rodników tlenowych (ROS). To zabójcza broń szczególnie przeciwko bakteriom beztlenowym, których tradycyjne antybiotyki często nie są w stanie wyeliminować.
Stymulacja naturalnych procesów naprawczych
Terapia HbOT zwiększa produkcję kolagenu i mobilizuje szpik kostny do wytwarzania komórek macierzystych – to udowodnione w badaniach efekty, które nie występują w normobarii.

Normobaria a bezpieczeństwo

Komory normobaryczne to często wieloosobowe zamknięte przestrzenie, w których pacjenci oddychając swobodnie przebywają bez masek tlenowych, których stosowanie jest jednym z warunków tlenoterapii hiperbarycznej. To stwarza ryzyko rozprzestrzeniania się infekcji, zwłaszcza w przypadku osób z osłabioną odpornością.

Podsumowanie: nauka kontra moda

Normobaria może być ciekawą formą relaksu i regeneracji, jednak nie powinna być traktowana jako alternatywa dla medycznej tlenoterapii hiperbarycznej. To dwa zupełnie różne podejścia – zarówno pod względem fizjologicznym, jak i terapeutycznym.

Porównanie	Tlenoterapia hiperbaryczna (HbOT)	Normobaria
Ciśnienie	Od 1.5 ATA i więcej	1.3–1.5 ATA
Stężenie tlenu	95–100%	30–35%
Dowody kliniczne	Tak – liczne badania	Brak twardych danych
Działanie bakteriobójcze	Udowodnione	Brak potwierdzenia
Wskazania medyczne	Ponad 100 potwierdzonych klinicznie wskazań	Brak medycznych protokołów

Jeśli zależy Ci na skutecznej, sprawdzonej terapii wspierającej leczenie schorzeń związanych z niedotlenieniem tkanek – postaw na hiperbarię.

Tlen uzyskuje właściwości bakteriobójcze w warunkach podwyższonego ciśnienia, co wykorzystuje się w tlenoterapii hiperbarycznej, ale w tym celu muszą zostać spełnione określone warunki, które gwarantuje tylko prawdziwa twarda komora hiperbaryczna i właściwie prowadzona w niej tlenowa terapia hiperbaryczna HbOT.

Mechanizm działania bakteriobójczego tlenu hiperbarycznego:

Zwiększone wytwarzanie wolnych rodników tlenowych: W warunkach podwyższonego ciśnienia i wysokiego stężenia tlenu (do około 100% w komorze hiperbarycznej), dochodzi do zwiększonej produkcji reaktywnych form tlenu (ROS), takich jak rodniki hydroksylowe i nadtlenek wodoru. Te związki są toksyczne dla bakterii, uszkadzając ich błony komórkowe, DNA i inne niezbędne struktury.
Działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze: Wysokie stężenie tlenu może hamować wzrost bakterii (działanie bakteriostatyczne), a przy jeszcze wyższych ciśnieniach i dłuższym czasie ekspozycji prowadzić do ich śmierci (działanie bakteriobójcze), szczególnie w przypadku bakterii beztlenowych, które są bardziej wrażliwe na toksyczne działanie tlenu.
Poprawa fagocytozy: Tlenoterapia hiperbaryczna poprawia utlenowanie tkanek, co z kolei wspomaga działanie komórek układu odpornościowego, takich jak neutrofile i makrofagi, które są odpowiedzialne za fagocytozę (pochłanianie i niszczenie) bakterii.
Synergia z antybiotykami: Tlen hiperbaryczny może zwiększać skuteczność niektórych antybiotyków, ułatwiając ich penetrację do tkanek i wzmacniając ich działanie bakteriobójcze.

Jakie ciśnienie jest potrzebne?

Zabiegi tlenoterapii hiperbarycznej w celu uzyskania efektu bakteriobójczego przeprowadza się przy ciśnieniu wyższym niż atmosferyczne. Najczęściej stosowane ciśnienia terapeutyczne to od 1.8 ATA do 2.4 ATA. Przy takim ciśnieniu dochodzi do znaczącego zwiększenia ilości tlenu rozpuszczonego w osoczu krwi i tkankach, co przyczynia się do wyżej opisanych efektów.

Warto jednak zaznaczyć, że efekt bakteriobójczy zależy nie tylko od ciśnienia, ale również od czasu ekspozycji na tlen hiperbaryczny oraz rodzaju bakterii. Niektóre bakterie są bardziej oporne na działanie tlenu niż inne.

Podsumowując, tlen uzyskuje właściwości bakteriobójcze przy podwyższonym ciśnieniu, typowo stosowanym w tlenoterapii hiperbarycznej, czyli w zakresie od 1.8 ATA do 2.4 ATA. Terapia ta jest wykorzystywana wspomagająco w leczeniu różnych infekcji bakteryjnych, szczególnie tych opornych na standardowe leczenie, oraz w przypadku zakażeń bakteriami beztlenowymi.

Komora hiperbaryczna wykazuje przewagę nad normobaryczną w kilku kluczowych aspektach, opartych na mechanizmie działania i dowodach klinicznych:

Wyższe ciśnienie parcjalne tlenu: W komorze hiperbarycznej pacjent oddycha niemalże czystym tlenem (nawet do 100%) pod ciśnieniem wyższym niż atmosferyczne, zazwyczaj około 2 ATA (atmosfer absolutnych) lub więcej. To wielokrotnie zwiększa ilość tlenu rozpuszczonego w osoczu krwi, co prowadzi do znacznie większej penetracji tlenu do tkanek, nawet tych słabo ukrwionych i niedotlenionych. W normobarii, mimo podwyższonego ciśnienia (do maksymalnie około 1,5 ATA) i zwiększonej zawartości tlenu (do 30%), wzrost ciśnienia parcjalnego tlenu jest znacznie i zdecydowanie mniejszy, co ogranicza głębokość jego penetracji do tkanek.
Udowodniona skuteczność kliniczna w wielu wskazaniach: Tlenoterapia hiperbaryczna posiada liczne badania kliniczne potwierdzające jej skuteczność w leczeniu konkretnych schorzeń, m.in. takich jak przewlekłe stany zapalne, trudno gojące się rany (np. stopa cukrzycowa), oparzenia, zatrucia tlenkiem węgla, choroba dekompresyjna, infekcje beztlenowe, nagła utrata słuchu idiopatyczna, urazy niedokrwienno-reperfuzyjne i wiele wiele innych. Komorę hiperbaryczną stosuje się coraz częściej w dermatologii czy we wspomaganiu leczenia depresji lub chronicznego zmęczenia. Jest to uznana metoda leczenia z jasno określonymi wskazaniami i protokołami. W przypadku normobarii brakuje porównywalnych, szeroko zakrojonych badań klinicznych, które jednoznacznie potwierdzałyby jej skuteczność w leczeniu tych samych schorzeń i brakuje jakichkolwiek protokołów i procedur postępowania.
Mechanizm działania oparty na fizyce: Działanie hiperbarii jest bezpośrednio związane z prawami fizyki (prawo Henry’ego), które opisują rozpuszczalność gazów w cieczach pod zwiększonym ciśnieniem. Ten mechanizm jest dobrze poznany i przewidywalny. W normobarii, oprócz podwyższonego ciśnienia i tlenu, stosuje się również zwiększone stężenie dwutlenku węgla i wodoru. Choć te gazy mogą mieć pewne korzystne efekty, ich synergiczne działanie i wpływ na natlenienie tkanek w stopniu porównywalnym do hiperbarii nie jest udokumentowany.
Precyzyjne dawkowanie tlenu: W komorach hiperbarycznych pacjent otrzymuje ściśle kontrolowaną dawkę czystego tlenu pod określonym ciśnieniem, co pozwala na precyzyjne dawkowanie terapii w zależności od wskazania i stanu pacjenta. W normobarii skład mieszanki gazów jest stały i nie jest dostosowywany indywidualnie.

Podsumowując, tlenoterapia hiperbaryczna, dzięki znacznie wyższemu ciśnieniu parcjalnemu tlenu i solidnym dowodom klinicznym, jest efektywną metodą leczenia wielu poważnych schorzeń związanych z niedotlenieniem tkanek w porównaniu z normobarią, dla której brakuje poparcia naukowego w kontekście leczenia konkretnych jednostek chorobowych. Normobaria może mieć pewne korzystne efekty wspomagające relaksację i samopoczucie, ale jej skuteczność terapeutyczna w porównaniu z hiperbarią jest znacznie bardziej ograniczona i nie jest udokumentowana. I przede wszystkim normobaria nie jest tlenoterapią hiperbaryczną. Niestety wielokrotnie placówki posiadające komory normobaryczne na swoich stronach zamieszczają informacje kopiowane z informacji dotyczących tlenowej terapii hiperbarycznej HbOT prowadzonej w komorach hiperbarycznych.

Potrzebujesz więcej informacji lub konsultacji? Skontaktuj się z nami – chętnie odpowiemy na Twoje pytania dotyczące tlenoterapii hiperbarycznej i jej zastosowania w konkretnych przypadkach.